Zdenka van Schaijk (AFM): “Maatwerk moet volledig vrij zijn – maar wél worden onderbouwd”

Daarmee doelt Van Schaik op de gigantische boete die Rabobank heeft ontvangen voor het slecht onderbouwen van maatwerk. “We hebben de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar maatwerk in de sector. De boete van de Rabobank is het eerste resultaat dat nu naar buiten komt.” 

Wat ging er daar fout, hebben ze te veel geld uitgeleend? 

“Rabobank is beboet omdat zij maatwerk toepasten terwijl zij onvoldoende hadden onderzocht en beargumenteerd waarom bepaalde klanten meer konden lenen. Maatwerk is een belangrijk onderdeel van de Nederlandse leennormen, waarbij de klant meer krediet wordt verstrekt dan zou kunnen volgens de standaard leennormen. Dat mag als je als hypotheekaanbieder kunt aantonen dat de hogere kredietverstrekking verantwoord is en dat de situatie die deze afwijking rechtvaardigt, bestendig is. De aanbieder dient voorafgaand aan de verstrekking te hebben vastgesteld of dit voor de klant wel verantwoord was. Bij Rabobank hebben we dossiers aangetroffen waarbij verkeerde aannames werden gedaan, waarbij zaken niet werden onderbouwd omdat er stukken ontbraken of waar werd gewerkt met standaard Nibud-gemiddelden. Dat kan niet: maatwerk moet écht maatwerk zijn en onderbouwd worden met een stevige individuele analyse van de situatie van de specifieke klant.” 

Sommige adviseurs zien de AFM als een instantie die met een flitser langs de snelweg staat om pas achteraf te zeggen hoe hard je mag rijden. Is die vergelijking terecht? 

“Die vergelijking klopt niet. Bij maatwerk zeggen we niet hoeveel er geleend mag worden, want maatwerk moet juist volledig vrij zijn. Als je dat gaat inkaderen dan gaat de essentie van maatwerk verloren. Wél controleren we of voor het geleende bedrag kan worden onderbouwd waarom dat voor de specifieke klant verantwoord is. Als je die flitsmetafoor neemt: we niet zeggen hoe hard je mocht rijden, maar de AFM zal wel checken wat je hebt gedaan om vast te stellen dat je snelheid in dit specifieke geval verantwoord was.” 

Vorig jaar kondigde je op Kop-Munt aan dat er onderzoek zou komen naar de kwaliteit van hypotheekadvies. Wat zijn jullie tegengekomen? 

“In september zijn wij gestart met het onderzoek naar de kwaliteit van hypotheekadvies en hebben wij bij intermediairs, hypotheekketens en banken onder andere adviesdossiers opgevraagd om te beoordelen. Het is een verkennend onderzoek. We willen inzicht krijgen in (nieuwe) risico’s en ontwikkelingen. We kijken bijvoorbeeld naar bekende thema’s als passend advies en risicoverzekeringen. Maar we zijn ook benieuwd hoe bijvoorbeeld duurzaamheid terugkomt in het adviesgesprek.” 

Wat moet er veranderen? 

“Wij zijn op dit moment bezig met de analyse, ik verwacht dat we hier in de zomer wat over kunnen zeggen. Afhankelijk van onze bevindingen kan het zijn dat we ons sterker gaan richten op bepaalde thema’s of op instellingen waar zaken niet op orde zijn.”  

Zijn jullie leidraden ook aan een update toe?  

 “Ja. De leidraden zijn vrij oud. Gezien de vele ontwikkelingen kunnen we ons voorstellen dat we,  waar nodig, de leidraden zullen actualiseren en adviseurs handvatten geven bij het geven van een goed advies. Het doel van een advies is dat de klant wéét wat de gevolgen zijn van bepaalde financiële keuzes en dit ook later nog kan nalezen. We willen dat onze leidraden helpen om het maximale uit hypotheekadvies te halen.” 

Onder adviseurs is veel discussie over ‘gebonden’ en ‘ongebonden’ advies. Is het voor de consument duidelijk dat een adviseur bij een bank alleen het eigen merk adviseert? 

“Daarom is de vergelijkingskaart in het leven geroepen door het Ministerie van Financiën. Die is gemaakt voor meerdere sectoren, niet alleen voor hypotheekadvies.  Voor onafhankelijk advies moet aan twee voorwaarden worden voldaan. De financiële dienstverlener moet genoeg producten kunnen vergelijken en deze producten mogen niet alleen van verbonden aanbieders zijn. Consumenten kunnen via de vergelijkingskaart zien hoe het zit bij een adviseur. Wij hebben nog geen signalen ontvangen dat het niet duidelijk is.” 

Wat zijn andere onderwerpen waar de AFM dit jaar op let? 

“Digitalisering is een van onze speerpunten. Consumenten hoeven zelf veel minder info aan te leveren, brondata ontsluiten is sneller en goedkoper. Maar soms ontstaan er incidenten. Zo was er een ketenpartij die door een foute code in het systeem verkeerde inkomensgegevens ophaalde. Dat heeft bij verschillende geldverstrekkers geleid tot overkreditering bij tientallen tot honderden klanten. We doen onderzoek naar hoe dit soort processen werken en hoe partijen fouten kunnen voorkomen. Ook kijken we naar verduurzaming: wat is het effect van de nieuwe labels en leenmogelijkheden? Het nieuwe systeem bestaat pas een paar weken. We zien dat de nieuwe leennormen de mogelijkheid bieden om op verantwoorde manier te verduurzamen – maar we moeten nog zien wat het in de praktijk betekent.”